De Wolter

Gelselaar, Goordijk 5

Historie en ligging

Boerderijcomplex DE WOLTER bestaande uit een in een traditionele trant gebouwde T-boerderij met een voorhuis in de trant van de interbellumarchitectuur, een schuur, een aan de overzijde van de weg gelegen schuur waarin een voormalige zaadhandel en een 18de eeuwse zandstenen waterput vermoedelijk afkomstig van een in de buurt gelegen nu verdwenen boerderij genaamd Konink?. Het complex is in verschillende fasen tot stand gekomen. Zo is het achterhuis gebouwd of verbouwd in 1877 volgens de sluitsteen boven de deeldeuropening. Het voorhuis is gebouwd in 1938 waarbij gebruik gemaakt is van onderdelen van een oudere voorganger. Dit komt duidelijk tot uitdrukking in de linker voorkamer waarvan de wanden voorzien zijn van negentiende eeuwse tegels. Van de oudere voorganger resteert tevens nog een uit 1911 daterende endskamer aan de zijde van do rechter zijgevel. Het voorhuis is uitgevoerd in een voor de bouwtijd kenmerkende architectuur die verlevendigd wordt door de toepassing van fraai glas-in-lood. De zandstenen waterput dateert volgens een inscriptie waarschijnlijk uit de eerste helft van de 18^de eeuw.
Het boerderijcomplex is bijzonder fraai gelegen aan een onverharde weg op korte afstand van het Noordijker Kanaal en de Koningsbeek nabij de grens met de gemeente Diepenheim. Het erf wordt omgeven door een beplanting die o.a. bestaat uit eikenbomen

Boerderij
Plattegrond en opbouw
De boerderij bezit een T-vormige plattegrond vanwege het aan weerszijden uitgebouwde voorhuis. Het voorhuis is voorzien van een afgewolfd zadeldak met een gemetselde schoorsteen op het linker nokeinde. De endskamer is voorzien van een zelfstandig en lager aan drie zijden omlopend schilddak. Het achterhuis is voorzien van een afgewolfd zadeldak met een door een geveltopteken bekroond uilebord. De daken zijn belegd met zowel opnieuw verbeterde Hollandse pannen als gesmoorde Hollandse pannen. De gevels zijn met uitzondering van die van het voorhuis opgetrokken in baksteen, gemetseld in kruisverband. De overige gevels zijn opgetrokken in baksteen, gemetseld in Vlaams verband. De venster- en deuropeningen in het voorhuis worden overwegend afgesloten door anderhalfsteens strekken.

Voorgevel
De zes traveeën brede voorgevel van het voorhuis is asymmetrisch ingedeeld en heeft in de tweede travee een deuropening met zijlichten. De voordeur is voorzien  van drie boven elkaar geplaatste raampjes. Het bovenlicht en de zijlichten zijn voorzien van gekleurd en transparant glas-in-lood. De overige traveeën zijn ieder voorzien van een venster met een enkelruits schuifraam en een van glas-in-lood voorzien bovenlicht. De vensters zijn voorzien van luiken. Ter hoogte van de tweede en derde travee bevindt zich een de daklijst doorbrekend dakhuis dat voorzien is van een aangekapt schilddakje. Het dakhuis heeft over de volle breedte een liggend venster voorzien van drie gekoppelde enkelruits ramen met van glas-in-lood voorziene bovenlichten. Onder het venster bevindt zich een voor de typografie van het interbellum kenmerkende metalen belettering met de tekst: DE “WOLTER”.

Linker zijgevel
De gevel van het voorhuis heeft op de begane grond twee vensters als in de voorgevel en op de verdieping twee kleinere vensters met een identieke indeling. In de achtergevel van het achterhuis bevindt nabij de aansluiting van de gevel van het achterhuis een venster als in de zijgevel, dat hier echter slechts half zo breed is uitgevoerd. De gevel van het achterhuis bezit vijf rechtgesloten zesruits ijzeren stalramen alsmede twee lage vernieuwde deurtjes waartussen een smal venster met een drieruits ladderraam.

Achtergevel
De achtergevel heeft een door een korfboog met een gepleisterde aanzetsteen en sluitstenen afgesloten deeldeuropening met een dubbele deeldeur met middeler. Op de sluitsteen bevindt zich de volgende tekst: “H.I.L. / R.T.B./ 1877” . Aan weerszijden van de deeldeuropening bevindt zich een halfrond ijzeren zevenruits stalraam. Links bezit de gevel twee door korfboogjes met gepleisterde aanzet- en sluitstenen afgesloten staldeurtjes waartussen een door een segmentboogje afgesloten negenruits ijzeren stalraam. Rechts bevindt zich eveneens een dergelijk staldeurtje. De gevel wordt afgesloten door een tandlijst. Opmerkelijk zijn een tweetal in de gevel gemetselde zandstenen platen afkomstig van een verdwenen nabijgelegen boerderij waarvan de rechter steen de volgende inscriptie bevat “H.M.M. 1883”.

Rechter zij gevel
De rechter zijgevel van het voorhuis, gevormd door de gevel van de endskamer, heeft twee vensters als in de voorgevel waartussen een smal venster met een tweeruits raampje. De gevel van het achterhuis bezit drie ijzeren door segmentboogjes afgesloten stalraampjes als in de achtergevel alsmede twee door korfboogjes afgesloten opgeklampte staldeurtjes.

Interieur
Het interieur van de boerderij bezit nog meerdere oorspronkelijke onderdelen zoals een voorhuis met een betegelde linker voorkamer met een schouw en kast uit de bouwtijd van het voorhuis. De tegels zijn negentiende eeuws en waarschijnlijk afkomstig van een oudere voorganger. Het voorhuis bezit verder nog een trappenhuis uit de bouwtijd, een gang met decoratief beschilderde lambrizeringen en een terrazzovloer, gehoutte paneeldeuren en kamers en suite met fraaie schoorsteenmantels in de stijl van de Art Déco.

Schuur
De ten oosten van het achterhuis gelegen in meerdere fasen gebouwde schuur is opgetrokken op een rechthoekige plattegrond onder een aan de achterzijde afgewolfd zadeldak. Het dak is deels gedekt met riet en deels belegd met rode Hollandse pannen. Aan de zijde van de voorgevel zijn windveren aangebracht. De gevels zijn opgetrokken in baksteen, gemetseld in kruisverband, waarbij duidelijk verschillende bouwfasen zijn te onderscheiden. De voorgevel is voorzien van een rechtgesloten dubbele houten deur en een door een segmentboogje afgesloten staldeurtje. De geveltop is voorzien van een verticale houten beplanking. De overige gevels zijn voorzien van diverse staldeurtjes en stafraampjes. Deze laatsten zijn deels in gietijzer en deels in beton uitgevoerd. De schuur bevat onder meer nog de gebintconstructie en een aardappelkelder.

Schuur met voormalige zaadhandel (monument Goordijk 4)
In deze aan de noordzijde van de Goordijk gelegen, in meerdere bouwfasen tot stand gekomen, schuur was oorspronkelijk, behalve enig vee, ook de in 1843 gestichte zaadhandel van Kolkman en Lubberding gevestigd. De schuur is gebouwd op een rechthoekige plattegrond en heeft een afgewolfd zadeldak gedekt mot gesmoorde Hollandse pannen. De gevels zijn opgetrokken in baksteen, overwegend gemetseld in kruisverband. Zowel de voor- als achtergevel zijn voorzien van een houten topgevel betimmering. De voorgevel bezit een rechtgesloten dubbele houten deur waarbij iedere deur voorzien is van een drieruits raam. Links hiervan bevindt zich een opgeklampt houten deurtje met een enkelruits raampje. Rechts bevindt zich een gietijzeren stalraampje van het type spinnekop. De overige gevels zijn voorzien diverse soorten gietijzeren stalraampjes waarvan met name de als roosvensters uitgevoerde raampjes in de achtergevel opvallen. Tevens bezitten de gevels meerdere staldeurtjes. Aan de zijde van de linker zijgevel is waarschijnlijk in het tweede kwart van de twintigste eeuw een erker aangebracht die de achterliggende winkelruimte verlicht. De schuur bezit onder meer nog een afgescheiden ruimte die oorspronkelijk de zaadhandel bevatte.

Waterput

Aan de zijde van de voorgevel van het voorhuis bevindt zich een uit zandstenen blokken samengestelde waterput. In een van de blokken bevindt zich de volgende inscriptie: “HARMEN KONINK 1712(?)”. De cijfers volgend na de cijfers 17 zijn niet meer goed leesbaar zodat het exacte jaar niet helemaal duidelijk is.

Reden van plaatsing

Architectuurhistorische criteria

• Het boerderijcomplex ‘De WOLTER’ vormt een goed voorbeeld van een in een traditionele trant gebouwde Achterhoekse, in de huidige vorm, laat 19de eeuwse en vroeg 20ste eeuwse vrij gaaf bewaarde T-boerderij met
  bijgebouwen en een relatief zeldzame achttiende eeuwse zandstenen waterput. Het complex valt onder meer op door de zorgvuldige detaillering van de diverse gebouwen in het algemeen en het voorhuis in het bijzonder. Het complex vormt een der best bewaarde en meest volledige boerderijcomplexen uit deze periode in het noordelijk deel van de gemeente Berkelland.
• De gebouwen bezitten nog meerdere oorspronkelijke interieurelementen. Zo bezit het voorhuis onder meer nog een betegelde voorkamer en fraaie schoorsteenmantels in de stijl van de Art Déco.

Stedenbouwkundige criteria

• Het boerderijcomplex maakt deel uit van het historisch gegroeide gebied ten noorden van de kern van (Gelselaar en neemt hier een prominente plaats in door de situering aan weerszijden van de hier onverharde Goordijk op korte afstand van het Noordijker Kanaal en de Koningsbeek. Het complex wordt omgeven door een waardevolle beplanting die o.a. bestaat uit eikenbomen. Als zodanig is het complex van belang voor de instandhouding van het oorspronkelijk karakter van dit gebied.
  

Cultuurhistorische criteria

• Het complex geeft mede door compleetheid van de erfbebouwing, erf aanleg en de nog aanwezige interieuronderdelen een goed beeld van het agrarische leven in de Achterhoek in de late 19de en vroege 20ste eeuw. Dit wordt nog versterkt wordt door de aanwezigheid van de voormalige zaadhandel.

Beschrijving: Gelders Genootschap (ir. R.J.A. Crols), beschreven op 12 april 1999

bron: gemeente Berkelland